Sicilija, najveće ostrvo u Mediteranu, sasvim je primaknuta uz špic italijanske “čizme”. Na raskrsnici pomorskih puteva bila je izložena pohodima Grka, Rimljana, Saracena, Francuza, Austrijanaca i Španaca. Svi su ostavili svoje tragove kako kroz zapise o krvavim bitkama tako i kroz sačuvane antičke hramove, amfiteatre i akvadukte, srednjevekovne katedrale i palate, raskošne vile, remek dela književnosti i slikarstva.
Dok je Palermo najveći grad Sicilije, Katanija trgovačka i otmena, Taormina i Đardini Naksos turistički, dotle je Sirakuza istorijski i mitološki centar iz kojeg je sve krenulo i u koji se vraća.
Sirakuzu, grad Arhimeda, Pindara i Eshila, smeštenu na obali Jonskog mora i udaljenu oko 130 kilometara od Katanije, otkrili su Korinćani 734. godine p.n.e. i nazvali je Ortegia. Paradoksalno je da je ovaj grad svoj vrhunac doživeo prilikom samog osnivanja da bi odmah potom počeo da slabi. Kada su je Grci u 3. i 4. veku pretvorili u svoju koloniju, Sirakuza postaje najvažniji grad Velike Grčke i apsolutni rival Atini. Rim, Kartagina i Atina bila su jedina tri grada Mediterana koji su mogli da se mere sa prosperitetom Sirakuze Zlatnog doba u kojoj su čak i Atinjani bili robovi. Sirakuza je tada imala preko 300.000 stanovnika da bi danas u njoj živelo svega 200.000 ljudi.
Na trgu Pankali na slavnu istoriju podsećaju skromni ostataci tvrđave Apolona, ili Artemisa, najstarijeg grčkog hrama na Siciliji podignutog 565. godine p.n.e. u dorskom stilu. U nešto boljem stanju su delovi tvrđave Minerve iz doba Velike Grčke, koju su Rimljani pretvorili u crkvu. Lepotom pleni i katedrala podignuta na temeljima hrama boginje Atine.
Mitološko središte Sirakuze je fontana sa izvorom potoka Aretuze, izgrađena sasvim uz more. Po legendi, nimfa Aretuza, umorna od lova krenula je da se osveži u reci Alfus. Bog reke, zaljubljen u nimfu, uze ljudski oblik i odluči da je zavede. Da bi je zaštitio od tako “strašne” sudbine, Artemis Aretuzu pretvori u potok koji kao ponornica, sve tekući ispod zemlje, pobeže Alfusu do ostrvceta Ortige. Kao i slične fontane po drugim gradovima sveta, i ova je puna novčića koje turisti ubacuju za sreću. Pa kako bude.
Dok Palermo, osim mafije, nudi više baroknih i srednjovekovnih spomenika nego i jedan drugi grad na Siciliji, dotle Sirakuza obiluje najočuvanijim primercima arhitekture starog doba. Na minula vremena podsećaju i dva amfiteatra: grčki, bukvalno isklesan u steni, i Rimski sa potpuno sačuvanim hodnicima kroz koje su u arenu puštane životinje spremne za krvave obračune sa gladijatorina. Grčki je polukružan, otvoren, sa sedištima klesanim u kamenu da se ne bi odronjavala, rimski ovalan, zatvoren i tajnovit. Čuvari ovih lokaliteta pomno paze na turiste koji rado preskaču ograde u potrazi za boljim uglom fotografisanja. U toj igri nadmudrivanja rezultat je prilično nerešen.
U Sirakuzi je Platon počeo da pravi svoju državu uz podršku Dionizija starijeg. Tiranin Dionizije mlađi nije pokazao očevo razumevanje za demokratske tokove i proterao je Platona koji je svoje životno delo završio na drugom mestu. Sin astronoma Fidije, rođeni Sirakužanin Arhimed, jedan od tri najgenijalnija matematičara svih vremena, ovde je osmislio svoju ratnu mašinu-katapult, i ovde je, nakon što su ga građani, koji nisu više mogli da ga trpe neokupanog, potopili u kadu , uzviknuo “Eureka” otkrivši budući zakon fizike po kome telo potopljeno u vodu istisne onoliko tečosti koliko je teško. Arhimedova smrt za vreme opsade Sirakuze, kada je ljutitom rimskom vojniku rekao da “ne dira njegove krugove”, poznata je zahvljajuć Plutarhu. Sirakužni nisu smeli da održavaju grob svog velikog mislioca ali ga je ipak pronašao Ciceron zahvaljujući crtežima lopte i valjka koje je ugledao na spomeniku iznad nekoliko stihova urezanih velikom matematičaru u spomen.
Najveću turističku atrakciju Sirakuze čine kamenolom i pećine “Latomie” od čijeg su kamena građene kuće. Da kamenolom ne bi služio samo jednoj svrsi, tiranin Dionisije deo pećina pretvorio je u zatvore. Najveća od njih, 65 metara duga i 23 metra visoka, sasvim ironično nazvana je “Raj”.
Dionisijevim idejama nije bilo kraja te je, kaže legenda, naručio da se napravi pećina koja na vrhu ima mali otvor kroz koji je on, odozgo sa vijadukta, prisluškivao šta zatvorenici govore o njemu. Prateći na iskopavanjima arheologa Vićenca Mirabelu, 1571. godine slikar Mikelanđelo Merisi, poznatiji kao Karavađo, ovekovečio je na platnu ovu pećinu i nadenuo joj ime “Dionizijevo uvo”.
Oko Sirakuze pruža se 27 kilometara dug bedem koji je Dionizije stariji podigao kao odbranu od neprijatelja svih vrsta. Ova kamena tvorevina odvaja grad od mora i plaža kojih nema previše i više su plod napornog ljudskog rada nego što je priroda bila darežljiva. Zato turisti “Kontikija” letuju u Taormini i Đardini Naksosu, hlade se na obroncima Etne, pazare u baroknoj i neoklasicističkoj Kataniji, a u Sirakuzi sklapaju kockice mozaika koji pokazuje kako kada se sruši veliko carstvo, nestane moć i prođe vlast može da ostane lepota.Upečatljivo i poučno putovanje.
